«Τοπίο του είναι»:
Αντίσταση στην παντοδύναμη(;) νέα τάξη πραγμάτων.
Μας μάγεψαν πάλι ο Γιάννης Τράντας και οι συνεργάτες του. Αυτή τη φορά με μια διαφορετική δημιουργία όπου η φαινομενικά χαλαρή δομή της αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά και με ευρήματα που προσεγγίζουν την αισθητική τελειότητα. Κείμενα, συγγραφείς και ποιητές που μιλούν σε διαφορετικές γλώσσες, σε διαφορετικούς τόπους, σε διαφορετικές εποχές και για διαφορετικά θέματα «αναγνώσθηκαν» και αποδόθηκαν συνεκτικά, με φυσική ακολουθία και διαδοχή. Τι κοινό θα μπορούσαν να έχουν ο Αισχύλος με τον Τζον Λέννον, Ο Παλαμάς με τον Πεντζίκη, ο Παπαδιαμάντης με τον Αριστοφάνη, ο Απόστολος Παύλος με τον Μπρεχτ και όλοι μεταξύ τους; Οι πιο εμβριθείς μελετητές του έργου τους ίσως βρουν σημαντικές επιρροές και αναλογίες. Το ζήτημα όμως δεν είναι επιστημονικό, νοητικό, εγκεφαλικό, λογικοφανές. Το ζήτημα είναι πνευματικό, αισθητικό, φιλοσοφικό. Και ζητούμενο η εύρεση και η έκφραση εκείνων των εσωτερικών μυστικών δυνάμεων που κινούν τα κείμενα αυτά και τα καθιστούν δυναμικά, κινητικά, συν-κινητικά, συγκινητικά και ψυχωφελή.
Όλη η παράσταση κινείται πάνω στον άξονα των ιδεών του συγκλονιστικού κειμένου του Σαράντου Καργάκου. Ένα κείμενο–γροθιά στο στομάχι των παντοειδών τελάληδων της παγκοσμιοποίησης και όσων αρέσκονται να συνδιαλέγονται, να συναλλάσσονται και να διαπλέκονται με τα τεκταινόμενα της νέας τάξης. Οι παρατηρήσεις του Καργάκου διεισδυτικές, επίκαιρες, ανατρεπτικές καλούν το σκεπτόμενο νεοέλληνα σε αντίσταση. Αντίσταση στην παντοδύναμη(;) νέα τάξη πραγμάτων. Έτσι πολύ φυσικά, εύλογα και προεξαγγελτικά, και αφού κατά την ομηρική τάξη ανοίξει η αυλαία με την επίκληση στις Μούσες, αποδίδεται στην αρχή η πάροδος του Προμηθέα Δεσμώτη, του πρώτου αντιστασιακού, του πρώτου ελεύθερου ανθρώπου. Και βέβαια δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού στον Αισχύλο βρίσκεται το σπέρμα της αντίστασης, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, αρετών που τόσο ανάγκη έχουμε σήμερα. Αμέσως μετά το κείμενο του Σαράντου Καργάκου ακολουθεί το διήγημα του Αζίζ Νεσίν «Μη μιλάς πολύ» εξίσου αντιστασιακό και ανατρεπτικό, αν και προερχόμενο από πολιτισμό της Ανατολής, όπου η υποταγή του ανθρώπου στο θεό και την εξουσία είναι απόλυτη και χωρίς προγονικό Προμηθέα. Και αυτοί όμως είναι άνθρωποι και αυτοί έχουν αντίληψη της ελευθερίας και του καθολικού προορισμού της ανθρωπότητας.
Ακολουθούν δύο αποσπάσματα από το «Δωδεκάλογο του Γύφτου» που περιγράφουν τις περιπέτειες του Ελληνισμού μέσα στο διώνυμο υποταγή – αντίσταση και το πρώτο μέρος κλείνει με την άκρως αισθαντική απόδοση από την Ευαγγελία Κατούνια του κειμένου του Πεντζίκη «Τοπίο του είναι» που δίνει και τον τίτλο της παράστασης. Η αγωνιώδης αναζήτηση της ταυτότητας του νεοέλληνα μέσα στα σημάδια της πόλης της Θεσσαλονίκης από τον αιρετικό Πεντζίκη, παραμένει ανεκπλήρωτη.
Το δεύτερο μέρος ανοίγει με ένα κατ’ εξοχήν φυσιολατρικό, σχεδόν παγανιστικό κείμενο, στο οποίο ο Παπαδιαμάντης βρίσκει την ταυτότητα και την ψυχή του στη φύση και ερμηνεύει τη φθορά της ψυχής με την καταστροφή της φύσης από ανθρώπους που δεν καταλαβαίνουν, από ¨λαούς που εις την οδόν έξω ουδέν ακούουν¨. Το έργο εδώ φτάνει στην κορύφωσή του. Οι χρησμοί του Καβάφη μας απελπίζουν. Δεν υπάρχει λύση, δεν υπάρχει διέξοδος. Μόνο ¨οι σοφοί, μόνοι κάτοχοι πάντων των φώτων ακούν τη βουή των πλησιαζόντων γεγονότων, και την προσέχουν ευλαβείς¨, χωρίς να μπορούν να κάνουν τίποτα, αφού οι λαοί ουδέν ακούουν. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Η απάντηση έρχεται μόνο μέσα από την τέχνη. Γιατί η τέχνη δεν είναι τέχνη όταν ντύνει την ψυχή του ανθρώπου στα μαύρα. Η τέχνη οφείλει να δίνει διεξόδους και να ελευθερώνει. Και ελευθερώνει μέσα από κείμενα που μιλούν για χρέος, για αγάπη και για έρωτα, τον καταλύτη και νικητή όλων των παθών. Ο «Ερωτικός Λόγος» του Σεφέρη, σε μουσική του Πέτρου Δουρδουμπάκη και απόδοση από όλο το θίασο είναι η θριαμβική επίστεψη και ευτυχής κατάληξη αυτής της συναρπαστικής περιπέτειας των ¨ασύνδετων¨ κειμένων.
Ο Γιάννης Τράντας και οι συνεργάτες του βρήκαν και εξέφρασαν τον κοινό τόπο και το κινούν αίτιο των κειμένων, τα έφεραν κοντά το ένα με το άλλο και τα ένωσαν γερά με δυνατούς συνδέσμους. Οι σύνδεσμοι όμως αυτοί δεν γίνονται ορατοί με την πρώτη ματιά, δεν τους βλέπουμε, γιατί έχουν ντυθεί με ό,τι καλύτερο έχει ανακαλύψει η ανθρώπινη ευαισθησία, τη μουσική. Μια μουσική γλυκιά και απαλή, αισθαντική και ευαίσθητη, τρυφερή και παραδεισένια. Με τραγούδια που έρχονται μέσα από το κείμενο που προηγήθηκε και εισάγουν το επόμενο κείμενο. Όπως ακριβώς στο αρχαίο δράμα. Πάροδος – Επεισόδιο – Χορικό – Επεισόδιο – Χορικό – Επεισόδιο – Έξοδος. Εδώ Πάροδος ο ¨Ύμνος των Μουσών¨, Έξοδος ο ¨Ερωτικός Λόγος¨ του Σεφέρη. Έξοδος από το αδιέξοδο της αναζήτησης, αλλά και κάθαρση των ¨τοιούτων παθημάτων¨. Μια υπέροχη ορχήστρα καθοδηγούμενη από το μοναδικό ταλέντο του Πέτρου Δουρδουμπάκη και αναδεικνυόμενη από τη βελούδινη φωνή της Χριστίνας Μαραγκόζη. Δύο σεμνοί και ωραίοι καλλιτέχνες που έδεσαν αρμονικά με το Γιάννη Τράντα και μας χάρισαν ωραίες στιγμές. Ελπίζουμε η συνεργασία τους να συνεχιστεί, έχει πολλά να δώσει. . .
Το θέατρο πρώτα και πάνω απ’ όλα είναι διδασκαλία και για μια ακόμη φορά ο ¨Ερινεώς¨ διδάσκει. Διδάσκει σεμνότητα και αξιοπρέπεια. Χωρίς φανφάρες, αφίσες, διαφημίσεις, σπόνσορες, μέγαρα και άλλα ηχηρά παραφερνάλια. Με μέσα απλά και λιτά, με θέρμη καρδιάς και αστραφτερή ματιά μάς δίνει αυτό που λείπει από τη μίζερη νεοελληνική πραγματικότητα και την ακόμα πιο μίζερη πόλη μας. Και πρέπει να πιστωθεί στα πολύ θετικά του Καλλιτεχνικού Οργανισμού του Δήμου Βόλου που αντιλήφθηκε, υιοθέτησε και στήριξε την προσπάθεια. Άλλωστε ένας κατ’ εξοχήν κοινωνικός φορέας πολιτισμού έτσι πρέπει να πολιτεύεται. Να ανακαλύπτει και να ενισχύει τα σχήματα εκείνα που χαράζουν δρόμους μακριά από κερδοσκοπική πρόθεση, εμπορικές συναλλαγές και ύποπτους χορηγούς.
Απόστολος Λαζάρου
Φιλόλογος